Степногорск қаласы әлі де жас қала, сондықтан бұл қалада ресми танылған тарихи ескерткіштер жоқ. Бірақ өзінің ұмытылмас есте қаларлық орындары бар. Сөзге салатын болсақ көз алдымызға ең алдымен «Легенда степей» атты ескерткіш елестетіледі, бұл аты аңызға айналған мүсіннің бірі. Ал бұл мүсін 1979 жылы қойылды, бұның авторы Мәскеу мүсіншісі Наталья Николаевна Вяткина. Өз әңгімесінде Н.Н.Вяткина былай дейді: — 1978 жылы архетиктура төңірегінің мемлекеттік сыйақы лауряты А.В. Кротков маған осы Степногорск қаласын ұсынды. Маған Степногорск ұнады. Көз жұмбай еңбектендім. Көп деген халық эпостарын, ұлт ақындарының шығармаларын көптеп оқыдым. Әсіресе маған ұнағаны Олжас Сүлейменовтың шығармашылығы. Қазақ халқының музыка аспаптарын, ұлттық киімдерін, тұрмыс – салтын қарап оқып білдім. Осының арқасында менің ең бірінші мүсінімнің композициясы «Легенда степей» жарық көрді.
Осы қазақ халқының мәнін түсіну үшін мен жазық далада көптеген тас кесектерімен танысып, өлкенін табиғатын мәнін түсініп қайттым. Осының бәрі менің мүсінді жасауыма итермеледі, мүсін МҮ-ң жанында орналастырылған. Өкінішке орай ол дала мүсіндер сахаралық әсем көрінісінің бейнелеуі болды: (Ол жазық даланы,тастарды, жазық қызын бейнелейді) мүсіннен тек қана темір шатырларығана МҮ-ң жанында сақталып қалған. Мүсін «Улыбка» кафесінің жанында сақталған.
1980 ж Н.Вяткина Степногорск қаласына арнап тағы да бір «Юность» мүсінін жасады. «Юность» мүсіні бұл менің ең соңғы жұмысым. Бұл мүсін қала жастарына арналып жасалған. Осы мүсін арқылы мен жастарды, жас өспірімдермен қыздарды махаббатқа, достыққа және қуанышты шығармашылыққа шақырғанымды сызып айтып өткім келді. Мүсін «Юность» кинотеатры жанында орналасқан (кәзір «Мирас») деп аталады.
Вяткина Наталья Николаевна өнердің декоративтік – қолданбалы мүсіншісі, график, суретші. (1973-1994 ж) Италиядағы керамика және мүсіннің халықаралық жарыстарының лауряты. 1999 ж көркемдік Рессей академиясының дипломаты. Ол 1994 ж Вологдада тұрған. (1967-1971 ж) Ярослав көркем училищесін, Мәскеуде (1967-1971 ж) жоғары көркем училищесін аяқтаған. 1960 ж көрме қатысушысы. 1993 ж ССРО суретшілер одағының мүшесі. 1971 ж Мәскеуде өмір сүріп жұмыс істеді. Н.Вяткинаның ең соңғы жұмыстарының бірі «Жеңіс» монументі, бұл Жеңістің 60-жылдық мерей тойына жасалған. Ол Мәскеудегі Солтүстік әкімшілік округінің аумағында ашылды. Наталья Николаевна бұл жұмысты баласымен бірге орындады. Наталья Николаевнаның ұлы анасының ізін басты, ол Строгонов училищесін оқып тамандады. Бұл жұмыс қоғамның көптеген үнін жинады және ескерткіш Мәскеу сыйақысының талап етулеріне ұсынылды. Наталья Николаевнаға бейнелеу өнерінің төңірегіндегі зор еңбектері үшін 2006 ж Рессей Федерациясының еңбегіне лайық суретші құрмет атағы берілген.
Жеңіс монументі ұлы отан соғысына 1985 ж Жеңістің 40-жылдық тойын тойлауда қалалық бақта ашылды. Стелла битоннан құйылған. Стелланың артқы жағында 13 қала қаһармандары атауы бар мәрмәр кестесі қойылған. Бұл кестелердің астында, қалаларға жақын тарқаған соғыстардың орындарынан әкелген топырақ салынған капсула орналасқан. Қаһарман аталған қалаларда арнайы оқушылардан командалар құрылды, олар сол қалалардан Жеңіс үшін қан төккен жауынгерлердің топырағын әкелді. Енді монумент алдында көптеген іс-шаралар өткізіледі және Степногорск жас жұбайлары келіп сәлем береді.
2008 ж Степногорск қаласында ауған-жауынгерлеріне ескерткіш қойылды. Салтанатты ашылу 16 қазанда жүзеге асты. Ескерткіштің ашылу салтанатына қала тұрғындары және қонақтар жиналды олар: Ақмола облысының әкімі Альберт Рау, жоғары әскери шиндері, Қазақстан қалаларынан жиналған әр ұлт жауынгерлері қатысты. Өз парыздарын 1104 ақмолалық азаматтар орындады, оладың үшеуі хабарошасыз кетті, ал 126 үйлеріне аманесен оралды. Бұл соғыста 5 Степногорск азаматы көз жұмды. Олардың есімдері мәңгілікке есімізде сақталып, мрамор плиткаларында сызылып жазылған. Осы ескерткіште ауған соғысының азаматтарына арналып, Степногорск қаласының ақыны Юрий Леонидович Никитиннің «Светлой памяти Степногорцев, погибших на Афганской войне» өлең жолдары жазылған.
Ескерткішті қою қалалық соғыс ардагерлер қоғамының ойы. Осыған арнайы ең жақсы ескерткіш көшірмесін жасау конкурсы өткен еді. Степногорск ауған ардагерлері аспанға ұшып кетіп жатқан тырналар, бұл соғыста қаза тапқан адамдардың жандарын бейнелейді, жауынгер мүсіні, екі жақтан қойылған бетон калоналары, мрамор плиткасында өлең жолдары және қаза болған жауынгерлердің есімдері жазылған. Ал дәл алдында мәңгілік өшпес алау жанып тұр, бұл ескерткіштің эскизін суретші В.И.Маковский салған. Монументті жасау үшін ақшаны барлық әлем жинағандай болды, көбінесе қол ұшын берген қаланың жеке кәсіпкерлері. В.И.Маковскидің басқада жасаған ескерткіштері бар. Степногорск суретші-ұйымдастырушыларының арасында, ол ең жарық фигура. Оның өнерімен Степногорск қаласының тұрғындарығана емес сонымен қатар, осы қала қонақтары да таныс. Ең бастысы бұл ағаштан ойылып жасалған еңбектері, бұлар қаланың әр бір шағынаудандарында орналасқан. Сонымен қатар Виктор Маковскидің шығармашылық ойлары мәдениет мекемелерінде, бала бақшаларда, мектеп және кәсіби-техникалық училищелерде өз орындырын тапқан. Ал екінші жағынан оның сурет салуы – бұл жайында «Утро» орталық телеарнадан көрсеткен болатын, бұл жайында көбі біле бермейді. Виктор Маковский Степногорск құрылыс басқармасында сурет-көркейту тобының жетекшісі қызметін атқарады. Ал салынған суреттер – бұл өзім үшін, өзімнің ішкі дүниемнің көрінісі. Сұлулыққа деген сезім оның мектепте оқып жүргенінде пайда болды. Оған сұлулыққа тамсана қарау емес, ал ол сұлулықты өзіне жасау жүзеге асыру болып табылады.
Маковскидің өмірі бір келкі – орманда ағаш кесу, айта кету керек бұл жұмыстан пайдасы да бар. Болашақ суретшіні ағаштың тамырлары қызықтыра бастады, сол тамырлардан ол әр түрлі жануарлардың, ертегі кейіпкерлерін жасай бастады. Өз қызмет жасаған совхозда, ол жастар клубынан көркейтуін өз қолына алды. Бірақ бұның бәрі аз болды, болашақ суретшіге қосымша білім, біліктілік керек еді. Виктор көп ойланды, нәтижесінде 1976 жылы 28 жасар отбасылы жігіт, екі баланың әкесі, Челябинск СГПТУ училищесінің сурет-көркейту факультетіне түсті. Училищеде оның ең алғашқы ұстазы, өз ісінің білімпазы Владимер Иванович Александров болды, ол өз суреттерін түн ішінде салғанды ұнататын. Виктор білікті ұстаздан көп нәрсені үйреніп, сіңіріп алды. Виктор Маковский училищені өте жақсы деген белгімен аяқтап өз ауылына, өз ісін мәдениетті көтеріп көркейтуге келді. Бірақта совхоз директорын суретші өз ісімен қызықтыра қойған жоқ, сондықтан Викторға Степногорск қаласына көшуіне тура келді. Біздің қалада өз керегінің бәрін алды ол: жұмыс тапсырыстары, ал ең бастысы өз ісін көркейтіп жүзеге асыру. Виктор Иосифович 4 шағынаудандағы бассейінді де көркейтті «Лесная сказка» және «Иван Царевич» балабақшаларын да безендірді. В.Маковский өз ісін жүзеге асырды оның еңбектері Степногорск қаласына кіреберісте орналасқан стела, «Арка любви» Қарабұлақ ауылына шыға беріс жолда орналасқан. «Арка любви» еңбегіндегі екі аққудың бейнесі Степногорск қаласының ғашық жандарына үлгі және бір киелі жерге айналды. Бұл жерге жас үйленген отбасылар келіп әр түсті мата кескіндерін байлап өз тілектерін тілейді.
Қала тұрғындары қалаға өз жекешілігін бермекші болды. Олар мекеме қабырғаларын мозайка, панномен әшекейледі. Кәзір көптеген суретшілердің есімдері ұмытылып қалған. Бірақ олардың еңбектерін Степногорск қаласы сақтап қалды. Біз Борис Георгиевич Софриннің есімін есте сақтап қалдық. Бұл Мәскеу қаласынын суретшісінін еңбектері №1-ші мектеп алдындағы «Герои гражданской войны» және «Юность» паноларының авторы. Егерде үңіліп қарайтын болсақ бұл панолар тас және керамика ұсақ бөлшектерінен жасалған (бұдан сыңған шәйнек, шын табақ, ұсақ сынық бөлшектерін де көруге болады). Бұл істе түсі де, формалары да бір-біріне сай келістіріліп таңдап алынған. Борис Георгиевичке бұл ісінде оның жиені, ол кезде мектеп оқушысы Валерий Таранюк көмегін тигізді. Валериге бұл істің ұнағаны сондай, ол мектепті аяқтағаннан кейін архитектор мамандығын таңдады. Осы мамандықты таңдағаны дұрыс болған, оқуды бітірісімен Мәскеу қаласынан тапсырыстар алып осы күнге дейін ол Мәскеуде тұрып еңбек етуде.
«Степногорск» қонақ үйінің қабырғаларына назар аудардыңыз ба? Кітапхана қабырғасындағы суреттер «Архитектура» деп аталады. Ал «Қазақстан» СҮ жағынан «Связь» деп аталады.
Музыка мектебінде орнатылған еңбектердің бірі «Әр қашан күн сөнбесін» деп аталады. Осы еңбектердің барлығы біздің қалаға көріктілікпен сұлулық беріп тұр. Степногорск қаласының тағы бір еңбектерінің авторы жайлы айтып кетейік.
Бұл – үшінші шағын ауданда орналасқан қорған, оны тағы да қарлығаштың ұясы деп те атайды. Бұл еңбектің авторы көптеген ертегілер оқып, ертегі кейіпкерлерін қатты ұнатқан болу керек. Биік қабырғалы қаланған қорған жан-жағын су басқан, кішкентай қайықтар, бетоннан құйылған жол және қорғанға жүргізілген жол. Өзіңді осы қорған жанында ертегі кейіпкерлеріндей қорғанысты қорғап тұрған күзетшідей сезінуге болады. Мүмкін осы құлыптанып тұрған қорған – бұл біздің жабық жасырын жатқан қаланың бейнесі болар?
1994 ж 24 маусымда Степногорск қаласының 30-жылдығы тойланды. Қала ескерткіштері өз санын көбейтті. Осы тойға байланысты Макинск қаласынан бұғылардың мүсіндерін әкеліп орнатты. Қалаға кіреберісте стелла ашылған (авторы В.И.Маковский). Осы кезде суретші «Арка любви» өз еңбегін қалаға кіреберісте орнатты. Бұл жерге отбасын жаңадан көтерген жас жұбайлар келіп суретке түседі деп ойлады. Вокзал, МҮ-ң жанына тастан соғылған шахтер мүсіні орнатылған. Бұл мүсіндердің барлығы Қарағанды сурет шеберханасынан сатып алынған. Бұл мүсіндер тапсырыс жасаған иелеріне керек болмағандықтан бізге арзан бағаға түсті.
Тағы көптеген ескерткіштер бар олардың көбі білім мекемелерінің алдында орналасқан.
Абай атамызға арналған ескерткіш №6 мектеп алдында орнатылған (Алматы қаласында жасалған, материалы – парақты мыс). А.С.Пушкиннің ескерткіші №3 мектеп алдында орнатылған (мрамор, гранит). Тау кен колледжінің алдында Лев Гумилевке ескерткіш қойылған (Тау кен колледжі Л.Н.Гумилевтің атымен аталған), (Ленинград қаласында жасалған).
Степногорск қаласында арнайы еңбегі сіңген азаматтарға арналған мемориалды тақтада бар. Бұл А.И.Серов – Степногорск горисполкомының бірінші төрағасы. Тақта ол қызмет жасаған үйдің қабырғасына орнатылған. 1964-1969 ж (22 үй 1 ш/а). Бұл тақта 1970 ж Степногорск құрлыс басқармасымен мрамордан жасалған. Екінші тақта 6 ш/а (39 үйде) орналасқан. Бұл Е.П.Славскиге – ССРО-ң машина жасау министіріне арнайы орнатылған. Е.П.Славскидің бұл қалаға сіңген еңбегі көп. Мыстан жасаған тақтаны 1981 ж Целиноград тау кен комбинаты жасап орнатқан еді.
Степногорск қаласының архитиктуралық көріктерінің бірі 7 шағын ауданда орналасқан Елевферия атындағы Храм және 5 шағын аудандағы Пана Нұрмағамбет мешіті.
Кезінде Степногорск өзінің субұрқақтарымен танымал болып, «дала Венециясы» деген ресми емес атаққа ие болды. Алаңнан «Қазақстан» сауда орталығына дейін созылып жатқан субұрқақтар мен сарқырамалар каскадтары қаланы әсем безендірді. Уақыт өте келе коммуникациялар құлдырады, біртіндеп бассейндердің бір бөлігі гүлзарларға айналды. Бірақ олар қаланың 50 жылдық мерейтойы қарсаңында (2013 жылдың аяғында) субұрқақтарды жаңартуға шешім қабылдады. Демалыс базасының жанындағы бассейн мен «Қазақстан» сауда орталығының жанындағы субұрқақ жаңа композициялармен безендірілді. Автор Игорь Анатольевич Гойденко — Астана Суретшілер одағының директоры. Горняк мәдениет сарайының жанындағы Самрұқ субұрқақ әлемде самұрық ұрғашы құсы орналасқан Бәйтеректің әлемдік ағашын бейнелейді. Дөңгеленген ағаштың ішінде сіз Самрұқ жұмыртқасын көресіз.
Фонтанның периметрі бойынша Зодиак белгілерін бейнелейтін алтын шарлар бар. Зодиак шеңбері бассейннің алдыңғы жағында (Мира көшесіне қарай) дөңгелек эмблемада бейнеленген. Кешке субұрқақ доптың периметрі бойынша түрлі-түсті шамдармен өте әдемі жарықтандырылады. Ежелгі түркі аңызында: «Олар шексіз далада алып терек өседі, өмір ағашы — Бәйтерек дейді. Самұрық деген мәңгілік құс аспанды қанатымен жауып, биік тәжге тығылып, алтын жұмыртқаны — күндізге тіршілік иелеріне, өмірге және үмітке жарық беретін жұмыртқа басу үшін Бәйтерекке ұшады. Төменде, ағаштың түбінде, Айдахар аш айдаһар қанаттарын күтіп, жұмыртқаны жалмап, күндізді түнге, жазды қысқа ауыстырады. Айдаһар әр уақытта жұлдызды жұтып қояды. Бірақ самұрық құсы қайта-қайта ағашқа ұшып, жұмыртқа салады. Жарық пен қараңғылық, күн мен түн, жаз бен қыс, жақсылық пен зұлымдық арасындағы күрес үзілмейді ». Бұл суретшінің композицияға енгізген мағынасы.
«Құстар айлағы». «Қазақстан» сауда орталығының жанындағы субұрқақ мағынасы жағынан қарапайым, бірақ әдемі көрінеді: символикалық толқындардан фламинго отары ұшып шығады, бассейннің шетінен тұмсықты лақтырған пеликандар тұрады. Қызыл кітапқа енген бұл құстардың бізге көрші Кургалжын қорығынан ұшып келгендігін бәріне түсінуге болады. Фонтан да жарықтандырылған. Су фонтанның ортасынан, пеликан тұмсықтарынан және бассейннің ортасынан құбырлардан желдеткішпен ағып жатыр.
Осы субұрқақтардың авторы И.А. Гойденко өзінің Шығыс Қазақстан облысында шекаралас Красный ауылда дүниеге келгенін айтады. Үйде шығармашылық әлемнің атмосферасы билік құрды, майлы бояулар мен полотнолар барлық жерде жатты. Менің әкемнің көркемдік білімі болған жоқ, бірақ байқау мен өзін-өзі жетілдіру арқылы өзінің шеберліктерін жан-жақты жетілдірді. Жас Игорьді алғашқы шығармашылық қадамдарға итермелеген оның әкесі және оның туындылары болды. Уақыт өте келе, әкесіне қарап, ұлы кейбір дағдыларды игеріп, алғашқы эскиздер пайда бола бастады. 1979 жылы Игорь Семейдің Крупская атындағы педагогикалық институтының графика факультетіне оқуға түсті. Факультеттің ерекшелігі — студенттер барлық дерлік көркемдік бағыттарды — үлкен сызбалар жасай білуден бастап, ағашпен және металмен жұмыс жасауды игерді. Оқу бітіру қарсаңында Игорь апатқа ұшырап, аяғын сындырып алды. Тапқырлық танытып, ол ауруханада тезис жасай бастады. Майлы суретте ол екі дәрігердің өзін және мейірбикені емдеп жатқанын бейнелеп, өз шығармашылығын «Елизаровцы» деп атады. Жас суретші қызыл дипломмен институттың есігінен шықты: сурет бес ұпаймен бағаланды. Алғашқы мүсінді Игорь Анатольевич Шығыс Қазақстанның облыс орталықтарының бірінде жасаған. Бұл Кеңес Одағының батыры Ландышевтің бюсті болды. 90-шы жылдары суретшілердің көпшілігі қолөнершілер мен мүсіншілер өздерін не істеуі керек болса да жұмыстан шығарды: нан пісіру, балдырлардан макарон өнімдерін шығару, белсенді көмір және т.б. Игорь Анатольевич және оның әйелі екі ұл тәрбиелеп отыр. Әйелі мен үлкен ұлы көркем витраждармен айналысады. Игорьдің басты хоббиі — аң аулау. Шығыс Қазақстан барлығына өзінің флорасы мен фаунасымен танымал. Дәстүрлі аңшылықтан басқа суретші су астындағы аң аулауды жақсы көреді. Степногорскіден басқа мүсіншінің туындыларын «Думан» ойын-сауық орталығында (Астана) көруге болады — ол «Джунгли» композициясын жасады, онда әр қозғалатын динозавр, горилла суретшінің қолымен мүсінделеді. Кезінде астаналық Суретшілер одағының достары Көкшетауға арналған бірнеше объектілерді: Тәуелсіздіктің 20 жылдығына арналған ескерткішті және Астанадан кіреберістегі стеланы дамыту бойынша тендерге қатысуға ұсыныс жасады. Кейінірек ол «Би жел желісі Көкше» атауын алды. Екі сайыста да Гойденконың жобалары жеңіске жетті. Ескерткіштер орнатылып, оған Суретшілер одағының директоры лауазымы сеніп тапсырылды. Сонымен қатар, Көкшетауда сіз орталық саябақта Қазақстанның өткенін, бүгіні мен болашағын бейнелейтін үш барысты және облыстық филармония аймағындағы үш қабатты саңылауға негізделген шағын архитектуралық форманы көре аласыз. Материалда ортасында 30 метрлік флагшток орнатылған «Менің Қазақстаным» монументі бейнеленген. Енді Степногорск халқы И.А. Гойденконың шығармаларын тамашалай алады.
2014 жылдың 3 қазанында Степногорск қаласының 50 жылдығын мерекелеу күні МЖК артындағы төбеден (Ленин көшесі мен Лунный даңғылының қиылысы) флагшток ашылды.
Флагшток жасау идеясы 2013 жылы Астана Суретшілер одағының ұсынысымен пайда болды. Ескерткіштің салтанатты ашылуына Ақмола облысының әкімі С.В.Кулагин, мәжілісмендер мен сенаторлар, соғыс және еңбек ардагерлері, Степногорск қаласының құрметті азаматтары қатысты. Композиция орталық бөліктен — қазақтың ұлттық нақышында жасалған стелладан және екі гранит бағаналардың арасында орналасқан «Туған жер» рельефтік композициясынан тұрады. Рельефтің орталық бөлігінде Қазақстанның картасы бейнеленген, оның фонында мемлекеттіліктің маңызды белгілерінің бірі — Тәуелсіз Қазақстан Республикасының Елтаңбасы орналасқан, ол сәндік лентамен бірге біріктірілген рельефтік композицияның сол және оң жақтары. Композицияда Мемлекет басшысы Н.Ә.Назарбаевтың қазақ және орыс тілдеріндегі «В этом мире есть только одна Родина – это Независимый Казахстан»» = «Бұл әлемде бір ғана Отан бар — бұл Тәуелсіз Қазақстан», түсті металдан жасалған — жезден жасалған. Композиция Степногорск қаласының тұрғындарының кәсіби шеберлігін жоғары бағалайды, олардың жанқиярлық еңбегі біздің Отанымыздың стратегиялық әлеуетіне баға жетпес үлес қосады, елдің экономикалық қуатын нығайту, оның ғылыми-техникалық әлеуетін дамытуда халық алдына қойылған міндеттердің ұлылығы . Қабырғада Қазақстанның дамуын бейнелейтін композиция бейнеленген: шеттері бойынша — тарихи экскурсия (батыр, леопард), ортасында — оның картасы, оның екі жағында қазіргі заманға сай жұмысшы, мұғалім, құрылысшы, ауылдық жерлер бейнеленген Қазақстан картасы жұмысшы. Флагштоктың өзі ұлттық ою-өрнектен шыққан декор элементтерімен безендірілген. Олардың үшкір шыңдары қабылдаудың негізгі екпінін флагштоктың негізінен шыңына бағыттайды. Бұл бүкіл экспозицияның орталығы және сонымен бірге эмоционалды-семантикалық доминанты. Бүкіл композицияның сәулеттік шешімі оны қоршаған кеңістіктен жоғары көтереді. Флагштоктың биіктігі 35 метр, жалаушаның өлшемі 5 × 10 метр. Композиция металл және темірбетоннан, сіңдіру, гранитті реңктен (құмдақтау), әріптер жезден (6 мм) жасалған. Жаңа аттракционның бюджеті 132 миллион теңгені құрады (құрылыс жұмыстары (гранитті іргетас) 90 миллион, стела және барельеф 42 миллион). Жобаның авторы, сонымен қатар субұрқақтардың авторы Игорь Гойденко. Суретшінің идеясы бойынша флагштокты кез-келген қаланын жерінен көруге болады.
2016 жылы 9 желтоқсанда Степногорскте қызметтік борышын орындау кезінде қаза тапқан полиция (милиция) қызметкерлеріне ескерткіш ашылды. Ескерткіш ІІБ ғимаратының жанында (5 шағынауданында) плацта орналасқан. Ескерткіш жеке қайырымдылыққа салынған. Демеушілердің бірі-салттық қызмет көрсететін қаладағы танымал кәсіпкер Гагик Абрамян. «Бұл біздің қала тарихына қосқан үлесіміз, қызметтік борышын атқару кезінде қаза тапқан адамдарға құрмет». Дәл осы сөздер — «қызметтік борышын орындау кезінде қаза тапқандардың мәңгілік естелігі», кірпіш қабырғаның фрагментіне бекітілген тақтайшаға қағылған. Смағұл Төлегеновтің (42 жаста, 23 жасында қайтыс болған. 09. 1995) және Қайрат Жусубаев (34 жаста, 18 жасында қайтыс болды. 01. 2012) ескерткішті жасауға шамамен 2 ай уақыт кетті.
Бүгінгі күні қалада субұрқақтар мен скверлер, обелисктер, сондай – ақ «Горняк» Мәдениет сарайының жанында «Дала аңызы» және «ауысымнан кейін демалатын Шахтер»атты мүсіндік композициялар бар. Бірақ әзірше Степногорскте туған еліміздің дамуына елеулі үлес қосқан, дәуірдің символына айналған көрнекті тұлғаның ескерткіші жоқ. Степногорск қаласы-геологиялық ізденістер нәтижесінде уран мен алтынды өңдеу орталығына айналған, Сары-Арқа кең даласында салынған ерекше қала. Бұл-кеншілер, жұмысшы кәсіпорындар, ғалымдар қаласы. Сондықтан вокзал маңындағы алаңда жас, өсіп келе жатқан және болашаққа ұмтылған қаланың осы ерекшелігіне байланысты адамға ескерткіш орнату туралы шешім қабылданғаны кездейсоқ емес. Жаңа идеяны, жаңалық идеясын, Қазақстанды әлемдік аренада ілгерілету идеясын жүзеге асырған замандас – академик Қаныш Сәтбаевқа арналған ескерткіш. Ақмола облысының өнеркәсіптік орталығында, тау-кен металлургия саласы («Қазақалтын «ТКМК» АҚ), уранды өңдеу және байыту («СТКХК» ЖШС), машина жасау («ЕПК_Степногорск» АҚ) және ғылым («биотехнология орталығы» ЖШС ғылыми-өндірістік орталығы) серпінді дамып келе жатқан қалада Ұлы ғалымды еске алу мәңгіге қалады – Жергілікті атқарушы биліктің бұл жобасы Степногорск жұртшылығымен толық қолдау тапты және вокзал маңындағы алаңда орнатылған Қаныш Сәтпаевтың қола ескерткіші қала күніне орай қалалықтарға лайықты сый болды, оны мерекелеу 2017 жылғы 9 қыркүйекте өтті. Ескерткіштің ашылу салтанатына Қазақстанның тұңғыш ғарышкері Тоқтар Әубәкіров, Қ. Сәтбаевтың немересі А. Жармағамбетова, сенатор Д. Әділбеков қатысты. Кейін «Горняк» ОДК академик Сәтпаевқа арналған ғылыми конференция өтті.
Айта кету керек, бұл жобаның авторы және оның орындаушысы Қазақстан Суретшілер одағының мүшесі Азат Баярлин болды, оның туындылары Қазақстанның ғана емес, Ресейдің де көптеген қалаларының алаңдарына сән беріп тұр.
Ол 50 жылға жуық уақыт бойы адамдарды тартады, мүсіндер жасайды, бірақ жаңа бейнені жасау кезінде баланың көздері әлі де жанып тұрады. Астанадан келген 58 жастағы Азат Хамбетұлы Баярлин-Қазақстан Суретшілер Одағының, Канада мүсін қауымдастығының мүшесі, доцент. «Мүсіндеумен мен өте ерте, 8-10 жас аралығында айналыса бастадым. Алдымен Пионерлер үйіне бардым, маған тәлімгер Ольга Петровна Шмитс болды, ол өз ісіне жан-тәнімен қарады. 8-сыныпты бітіргеннен кейін, мен осы жолмен әрі қарай жүретінім анық болды және 1968 жылы Алматы көркемсурет училищесіне түсуге бардым. Оны 1972 жылы бітіріп, сол жылы Ленинград кескіндеме, сәулет және мүсін институтына оқуға түсті. Институтты бітіргеннен кейін Алматыға оралып, көркемсурет училищесінде сурет, мүсін, композиция пәндерінен сабақ берді. Бірақ бұл жерде тұрғын үй мәселесі болды. Сондықтан, 1983 жылы ол әйелі мен баласымен бірге Томскке кетті, онда олар басына шатыр берді. 1985 жылы мен Ригадағы шығармашылық симпозиумға бардым, онда Бүкілодақтық өнер комиссиясынан өз жұмысыма өте жақсы пікірлер алдым. Сол жерде мені КСРО Суретшілер одағына ұсынды. Бірақ бұл менің саяхатым аяқталған жоқ. 1986 жылы Красноярскіде КСРО Суретшілер Одағының Сібір Қиыр Шығыс бөлімі ашылды, онда біліктілікті арттыру үшін жоғары оқу орындарының түлектері шығармашылық шеберханаларға жұмысқа қабылданды. Бір топ аспиранттар Красноярск Мемлекеттік өнер институтына сабақ беруге шақырылды, мен тәуекелге бел будым! Онда төрт жыл сабақ беріп, доцент лауазымына ие болды. Бұл өте жемісті жылдар болды. Красноярскіден кейін мен Алматыға отбасыммен келдім және онда 2000 жылға дейін тұрдым, 2001 жылы маған Канадада, Торонто қаласында жұмыс істеу ұсынылды. О, Бұл өмір мен шығармашылықта қандай қызықты кезең болды! Американдық, канадалық мүсіншілердің көрмелеріне жиі барып, ерекше білім алды. Біз онда үш жыл тұрдық, балаларым жақсы білім алды. Ал 2003 жылы отбасымен Қазақстанға оралды, енді Астанаға келіп, өзіме шеберхана салып, қазір сол жерде жұмыс істеймін. Сәкен Сейфуллинге арналған ескерткішті, саяси қуғын-сүргін құрбандарына арналған монументті, Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігі монументінің барельефтерін, Мағжан Жұмабаевқа арналған ескерткіш-бюсті, Анкарадағы «өмір ағашы» фонтанын, «Астана-Еуразия» мүсінін, Әлия Молдағұловаға арналған барельеф — мемориалдық тақтаны, Шоқан Уәлихановқа арналған ескерткішті, Чернобыль трагедиясы құрбандарына арналған ескерткішті орындады.
Азат Баярлин — Қазақстан Суретшілер Одағының және Канададағы мүсін қауымдастығының мүшесі. Астанадағы Сәкен Сейфуллин ескерткіші (1994 жыл), Астанадағы саяси қуғын-сүргін құрбандарына арналған монумент (1996 жыл) және Алматыдағы Қазақстан Тәуелсіздігі (1997 жыл), Солтүстік Қазақстан облысындағы Мағжан Жұмабаевқа арналған ескерткіш-бюст (1999 жыл), Астанадағы «Өмір ағашы» фонтаны (2000 жыл), «Астана – Еуразия» мүсіні, Мәскеудегі Әлия Молдағұловаға арналған мемориалдық тақта (2003 жыл), Алматыдағы Шоқан Уәлихановтың ескерткіші сияқты туындылардың авторы Омбы (2005 жыл).
5 шілдеде 2018 жылы қала күні аталып өтті. Көптеген Степногор тұрғындары 4 шағын ауданда «Махаббат аллеясының» ашылуына — қалалық демалыстың жаңа орнына, тротуарларды жарықтандырумен, балалар ойын алаңымен, романтикалық күркемен қатысу үшін жиналды. Жергілікті бюджет және жеке инвестициялар есебінен құрылған» Махаббат аллеясы » ең басты өмірлік құндылықтарды – отбасы (ана) мен некені (махаббатты) бейнелейтін екі сәулет композициясымен безендірілген. Авторы белгілі қазақстандық суретші Азат Баярлин. Автордың ойынша, «Ана» мүсінінің стилистикасы Қазақстан аумағындағы ежелгі тас бейнелер — балбалаларға жақын. Сонымен қатар, мүсіннің формалары мен барлық пластикасын заманауи түсіндіру бар. «Дала мадонна» — мүсінші өзінің ұрпағын осылай атады. Автор дала балбалдарынан, ежелгі тас бабалардан Шабыт алғанын айтады. Бірақ олар бағандар сияқты тұрады, ал мұнда жұмыртқа немесе коконның пішіні-анасы қорғайды, қорғайды. Жұмыртқаның пішіні тыныштық сезімін, қауіпсіздік сезімін тудырады.
Автордың айтуынша, «Жастық шақ» мүсіндік композициясындағы ең бастысы-шығарманың поэтикалық жағын білдіру. Қыз бен жас жігіт бір-біріне сүйеніп, жер шарын еске түсіретін пішінге сүйеніп отырады, қыз Сиқырлы дыбыстармен естілді. Мүсін бұрыштардан, сынған сызықтардан тұрады. Өз армандары мен кейіпкерлері бар екі адам, сонымен бірге — біртұтас, ал негізі — доп. Композицияда махаббаттың жалпы адамзаттық мағынасын атап өту керек.
Біздің қаламызда тек салтанатты күндерде келетін ескерткіштер ғана емес, сонымен қатар қалалық мүсін де бар, ол қала пейзаждарына ерекше жайлылық пен жылулық сыйлайды. Оның жанында балалар ойнайды, мүсіндер аясында жастар суретке түседі.
2019 жылы Азат Баярлин Степногорск үшін тағы бір жұмысты орындады – қала күні (7 қыркүйек) спорт сарайының алдындағы алаңда Қажымұқан Мұңайтпасовқа, ұлы палуанға, балуанға, әлем чемпионына ескерткіш салтанатты түрде ашылады.
Автордың ойынша, жеңілмеген балуанның бейнесі гранит жартастан «өседі», ол ұлы қазақ палуанының табиғи күші мен күшін бейнелейді. Бұл оған күш беретін тау жынысы (туған жер), ол табиғаттан күшті, балуаннан туған. Гранит жартасының салмағы-23,5 тонна, биіктігі-4 м. Қажымұқан қола мүсінінің биіктігі-2,5 метр.